جایگاه علما و مراجع در دیدگاه اهل بیت
با نگاهی گذرا به قرآن کریم و روایات اهل بیت متوجه میشویم که چه مقدار خداوند متعال و حجج الهی به علم و علما اهمیت داده اند. تا جایی که دانش هر فرد میزان درجه و اعتبار او گشته است.
در آیه ۹ از سوره مبارکه زمر میخوانیم که خداوند متعال میفرمایند :
قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ
« بگو: آیا آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ منحصرا خردمندان متذکر این مطلبند. »
همچنین اهل بیت علیهم السلام مطالب بسیاری را در باب علم و علما فرموده اند تا جایی که فرموده اند عالم و دانشمند مقام شفاعت را دارد :
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالِمَ وَ الْعَابِدَ فَإِذَا وَقَفَا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِیلَ لِلْعَابِدِ انْطَلِقْ إِلَى الْجَنَّهِ وَ قِیلَ لِلْعَالِمِ قِفْ تَشْفَعْ لِلنَّاسِ بِحُسْنِ تَأْدِیبِکَ لَهُم.
ترجمه:
امام صادق (صلوات الله علیه) فرمودند: « هر گاه روز قیامت گردد، خداى عزّوجلّ عالم و عابد را برانگیزاند. پس آنگاه که در پیشگاه خداوند ایستادند به عابد گفته مى‌شود (به سوى بهشت حرکت کن) و به عالم گفته مى‌شود (بایست و مردم را به خاطر آنکه نیکو ادبشان نمودى ، شفاعت کن. »
بحارالانوار ج ۲ص۱۶
همچنین اهل بیت علیهم السلام فرموده اند که علما از جانب آنها به عنوان حکم و قاضی بر مردم منصوب شده اند :
عمرو بن حنظله از امام صادق علیه السلام نقل می کند :
از امام صادق علیه السلام پرسیدم دو مسلمان در دعوایی که بین آنان رخ می دهد چه تکلیفی دارند امام علیه السلام فرمود:
« باید بنگرید که چه کسی از شما حدیث مارا نقل می کند و در حلال و حرام ما می نگرد و احکام ما را می شناسد، پس به حکم او راضی باشند و من او را بر شما حاکم قرار دادم پس وقتی به حکم ما داوری کردند اگر از انان پذیرفته نشود به منزله سبک شمردن حکم خدا و رد کردن حکم ماست و رد کننده حکم ما همانا رد کننده حکم خداست و این کار در حد شرک به خداوند است. »
در این روایت امام صادق علیه السلام میفرمایند:« کسی که حدیث ما را نقل میکند و در حلال و حرام ما مینگرد و و احکام ما را میشناسد. به حکمش راضی شوید و من او را بر شما حکم قرار دادم. »
در اینجا حضرت به صراحت علمایی را که تخصص در دین دارن تایید میکنند و آنها را حکّامی می دانند که از جانب آنها برای مردم حاکم شده اند.
اهمیت اتصال مردم و عدم انقطاع آنها به علما چنان برای اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام اهمیت داشت که پیامبر«ص» میفرمایند :
قالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَیَأْتِی زَمَانٌ عَلَى أُمَّتِی یَفِرُّونَ مِنَ الْعُلَمَاءِ کَمَا یَفِرُّ الْغَنَمُ عَنِ الذِّئْبِ ابْتَلَاهُمُ اللَّهُ تَعَالَى بِثَلَاثَهِ أَشْیَاءَ الْأَوَّلُ یَرْفَعُ الْبَرَکَهَ مِنْ أَمْوَالِهِمْ وَ الثَّانِی سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ سُلْطَاناً جَائِراً وَ الثَّالِثُ یَخْرُجُونَ مِنَ الدُّنْیَا بِلَا إِیمَان.
ترجمه:
پیامبر«ص»فرمودند : « به زودی زمانی بر امت من می‌رسد که از علماء فرار میکنند همانگونه که گوسفند از گرگ می‌گریزد [و] خدا آنان را به سه چیز مبتلا میکند:
اول: برکت از اموالشان می‌رود.
دوم: خدا سلطان جائری را بر آنان مسلط میکند. جامع الاخبار ص۱۳۰
سوم: بدون ایمان از دنیا می‌روند. » کافی ج ۱،ص ۶۷
کافی ج۱،ص۶۷
همچنین امام صادق علیه السلام علمای شیعه را مرزبانان دین میدانند و میفرمایند :
قالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَدٍّ الصادِقُ (ع) عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا مُرَابِطُونَ فِی الث َغْرِ- ال َذِی یَلِی إِبْلِیسَ وَعَفَارِیتَهُ یَمْنَعُوهُمْ عَنِ الْخُرُوجِ عَلَى ضُعَفَاءِ شِیعَتِنَا وَ عَنْ أَنْ یَتَسَل َطَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ وَ شِیعَتُهُ وَ الن َوَاصِبُ أَلَا فَمَنِ انْتَصَبَ لِذَلِکَ مِنْ شِیعَتِنَا کَانَ أَفْضَلَ مِم َنْ جَاهَدَ الر ُومَ وَ الت ُرْکَ وَ الْخَزَرَ أَلْفَ أَلْفِ مَر َهٍّ لِأَن َهُ یَدْفَعُ عَنْ أَدْیَانِ مُحِب ِینَا وَ ذَلِکَ یَدْفَعُ عَنْ أَبْدَانِهِمْ.
احتجاج ج ۸ ص ۸۳
ترجمه:
« علماى شیعه ما همچون مرزباران، مانع یورش شیاطین به شیعیان ناتوان شده، و جلوى غلبه ناصبان شیطان صفت را مى گیرند. پس بدانید هر که این گونه در مقام دفاع از شیعیان ما برآید فضیلتش از جهادکننده با روم و ترک و خزر،هزاران بار بیشتر است، زیرا آن از کیش پیروان ما دفاع می کند و این از جسم آنان دفاع میکند. »
و امام صادق علیه السلام در رابطه با کسانی که به علما توهین میکنند میفرمایند :
لا ینبَغى لِمَن لا یتَّقى مَلامَهَ العُلَماءِ وَ ذَمِّهِم اَن یرجى لَهُ خَیرُ الدُّنیا وَ الآخِرَهِ
« کسى که از سرزنش و نکوهش علما پروا نمیکند، نمیتوان به خیر دنیا و آخرت او امید داشت. »
تحف العقول، ص ۳۶۴
امام کاظم علیه السلام نیز فرمودند:
فقیه واحد ینقذ یتیما من ایتامنا المنقطعین عنا و عن مشاهدتنا بتعلیم ما هو محتاج الیه اشد علی ابلیس من الف عابد لان العابد همّه ذات نفسه فقط و هذا همّه مع ذات نفسه ذات عبادالله و امائه لینقذهم من ید ابلیس و مردته فذلک هو افضل عندالله من الف الف عابد و الف الف عابده».
« یک عالم دین شناس که با تعلیم نیازمندیهای دینی ایتام ما آنان را نجات می دهد همان یتیمانی که محروم از حضور ما و دیدن ما هستند چنین عالمی بیش از هزار عابد باعث سختی و ناراحتی ابلیس است چون همت عابد مصرف خودش است و این عالم در کنار نفس خود به نفوس مردان و زنان از بندگان خدا نیز اهتمام دارد تا ایشان را از دست ابلیس و پیروانش نجات دهد این عالم از هزار هزار مرد عابد و هزار هزار زن عابد در نزد خداوند برتر است. »
و امام حسن عسکری علیه السلام علما را سرپرستان شیعیان میدانند:
عن ابی محمد العسکری علیه السلام قال حدثنی عن آبائه عن رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم أنه قال أشد من یتم الیتیم الذی انقطع عن ابیه یتم یتیم انقطع عن امامه و لا یقدر علی الوصول الیه و لا یدری کیف حکمه فیما یبتلی به من شرائع دینه ألا فمن کان من شیعتنا عالما بعلومنا و هذا الجاهل بشریعتنا المنقطع عن مشاهدتنا یتیم فی حجره ألا فمن هداهذو أرشده و علمه شریعتنا کان معنا فی الرفیق الأعلی.
ترجمه:
« شدیدتر از حال یتیمی که پدر از دست داده٬ یتیمی است که از امام خود جدا گردیده و امکان دسترسی برای او نیست نمیداند در مشکلات دینی خود چگونه رفتار کند. آگاه باشید آنان که از دیدار ما محروم هستند٬ یتیمانی هستند در آغوش علمایی که آگاه به علوم ما هستند که اگر آنان یتیمان امت مرا با علم خویش سرپرستی کرده و موجبات هدایت آنها را فراهم سازد در بهشت با ما خواهند بود. »
الاحتجاج٬ ج ۱ ص ۷. بحار٬ ج ۲ ص ۲
بحارالانوار، ج ۲، ص ۵
در این روایت هم به صراحت امام حسن عسکری علماء آخر الزمان را سرپرستان شیعیان میخوانند که به آنها وعده بهشت را میدهند.
از امام باقر علیه السلام نقل است که فرموده:
« عالم همچون انسانی مشعل به دست است که به مردم روشنى می بخشد و مشمول دعاى خیرشان میگردد. فرد عالم داراى مشعل علم و حکمتى است که تاریکى جهل و حیرت را نابود می سازد، پس هر که به کمک آن روشنى، از تاریکی جهل رهیده و از اسارت آن خلاصی یابد، به حساب فرد عالم از آزادشدگان آتش قرار بوده، و خداوند به تلافى آن به تعداد هر تار موى کسى که آزاد نموده، بیشتر و بهتر از صدقه صد هزار کیسه طلا از کسى که در غیر راه خدا خرج نموده به او دهد، بلکه این صدقه براى صاحبش موجب و بال و گرفتارى است، ولى خداوند به او چیزى عطا فرماید که از پاداش صد هزار رکعت نماز در مقابل کعبه برتر و بهتر باشد. »
احتجاج ج ۸ ص ۸۳
در این روایت هم به خوبی به نقش علما در رهانیدن مردم از جهل و خرافات اشاره شده است . بله ، نقش مهم عالم این است که مردم را از خرافات و بدعت ها و مدعیان دروغین و….، دور می دارد، و برای همین می بینیم که هر جریان انحرافی نوزاد که می آید اولین اقدامی که انجام میدهد این است که با علمای شیعه دشمنی میکند.
همچنین اهل بیت عصمت و طهارت فرموده اند که : اگر علمای شیعه در عصر غیبت نبودند تمامی مردم از دین خدا مرتد میشدند….
امام هادی علیه السلام می فرماید:
لَوْ لَا مَنْ یَبْقَى بَعْدَ غَیْبَهِ قَائِمِکُمْ ع مِنَ الْعُلَمَاءِ الدَاعِینَ إِلَیْهِ وَ الدالینَ عَلَیْهِ وَ الذابینَ عَنْ دِینِهِ بِحُجَجِ الله َ وَ الْمُنْقِذِینَ لِضُعَفَاءِ عِبَادِ اللهِ مِنْ شِبَاکِ إِبْلِیسَ وَ مَرَدَتِهِ وَ مِنْ فِخَاخِ النوَاصِبِ لَمَا بَقِیَ أَحَدٌ إِلا ارْتَد َ عَنْ دِینِ اللهِ وَ لَکِن َهُمُ الَذِینَ یُمْسِکُونَ أَزِمهَ قُلُوبِ ضُعَفَاءِ الشیعَهِ کَمَا یُمْسِکُ صَاحِبُ السفِینَهِ سُکانَهَا أُولَئِکَ هُمُ الْأَفْضَلُونَ عِنْدَ اللهِ عَزوَجَل َ. احتجاج- ج۸ ص ۸۱
ترجمه :
« اگر پس غیبت امام قائم علیه السلام علمائى نبودند که داعى بسوى او بوده و مردم را به سوی او بخوانند، و با براهین مستحکم الهى از او دفاع نمایند، و بندگان مستضعف خدا را از دام ابلیس و اعوانش برهانند، و از بند نواصب (دشمنان اهل بیت) رهایى بخشند، همه مردم از دین خدا دست کشیده و مرتد می شدند. لکن علماء کسانى هستند که زمام قلوب شیعیان ضعیف ما را در دست داشته و مهار میکنند، همچون ناخداى کشتى که سکان آن را در دست دارد. این گروه همان شخصیتهاى برتر و افضل در نزد خداوند با عزت و جلال میباشند. »
در این روایت به صراحت به نقش عالمان پرهیزکار دین در زمان غیبت اشاره شده است، اینجا دیگر طرفداران احمد بصری نمی توانند ادعا کنند که منظور از علما، همان امامان معصوم هستند، چون صراحتا به وجود آن در دوران غیبت اشاره شده است.
اینها بخشی از چندین روایتی است که در آن روایات اهلبیت (ع )، علما را ستوده اند.
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
